คำศัพท์ : อาสาฬหบูชา

“การบูชาในเดือน ๘” (เปนคําเรียกตัดสั้น คําเต็มวา “อาสาฬหปุณณมีบูชา” หรือ “อาสาฬหบูรณมีบูชา”) หมายถึง การบูชาในวันเพ็ญเดือน ๘ เพื่อรําลึกถึงคุณพระรัตนตรัยเปนการพิเศษเนื่องในวันที่พระพุทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา คือธัมมจักกัปปวัตตนสูตร แก พระเบญจวัคคีย ที่อิสิปตนมฤคทายวัน เมืองพาราณสี ในวันเพ็ญเดือนอาสาฬหะ คือเดือน ๘ หลังจากตรัสรูได ๒ เดือน ทําใหเกิดมีปฐมสาวก คือ พระอัญญาโกณฑัญญะ และเกิดสังฆรัตนะคํารบพระรัตนตรัย

นิยมสรุปความสําคัญของวันอาสาฬหบูชากันวา เปนวันที่พระพุทธ เจาทรงแสดงปฐมเทศนา อันเปนการทรงเริ่มประกาศพระศาสนา, เปนวันที่เกิดอริยสงฆ คือการที่ทานโกณฑัญญะ รูแจงธรรม (เกิดดวงตาเห็นธรรม คือ ธรรมจักษุ) เปนพระโสดาบัน จัดเปนอริยบุคคลทานแรกในอริยสงฆ ทําใหมี สังฆรัตนะเกิดขึ้น และจึงถือดวยวาเปนวันที่มีพระรัตนตรัยครบบริบูรณ, เปนวันที่เกิดพระภิกษุรูปแรกในพระพุทธศาสนา คือ การที่ทานโกณฑัญญะขอบรรพชาและไดบวชเปนพระภิกษุ หลังจากฟงปฐมเทศนาและบรรลุธรรมแลวจึงถือดวยวาเปนวันที่เริ่มตั้งภิกษุสงฆ หรือตนกําเนิดสมมติสงฆ, เปนวันที่พระพุทธเจาทรงไดปฐมสาวก คือ การที่ทานโกณฑัญญะนั้นไดบรรลุธรรมและ บวชเปนพระภิกษุ จึงเปนสาวกรูปแรก ของพระพุทธเจา

นอกจากนี้เมื่อเทียบกับวันสําคัญอื่นในพระพุทธศาสนาบางทีเรียกวันอาสาฬหบูชานี้วา วันพระสงฆ (คือวันที่เริ่มเกิดมีพระสงฆ) โดยเรียกวันวิสาขบูชาวาวันพระพุทธ ( คือวันประสูติ ตรัสรู และปรินิพพานของพระพุทธเจา) และเรียกวันมาฆบูชาวาวันพระธรรม (วันที่พระพุทธเจาทรงแสดงโอวาทปาติโมกข ประกาศประมวลหลักสําคัญของพระพุทธศาสนา), อยางไรก็ตาม บางทานเรียกวันอาสาฬหบูชานี้วาวันพระธรรม โดยถือวาทรงแสดงปฐมเทศนาเริ่มประกาศพระธรรมและเรียกวันมาฆบูชาวา วันพระสงฆ โดยถือวาเปนวันที่มีการประชุมใหญของ พระสาวกสงฆ ทั้งนี้เปนมติที่ผูศึกษาสามารถถือเอานัยตามที่จะเปนประโยชน แตมิไดมีเปน บัญญัติไว

ประเพณีจัดงานวันอาสาฬหบูชามีอายุไมนานพึ่งเกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๑ กลาวคือ หลังจากงานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ ใน พ.ศ. ๒๕๐๐ แลว คณะสงฆไดพิจารณาเห็นวาวันเพ็ญเดือน ๘ ที่พระพุทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนาธัมมจักกัปปวัตตนสูตรนั้น เปนวันที่สําคัญมาก เพราะเปนการประดิษฐานพระพุทธศาสนาสมควรยกขึ้นจัดเปนวันสําคัญที่มีการเฉลิมฉลองเปนพุทธ บูชาอีกวันหนึ่ง จึงไดมีประกาศคณะสงฆ เรื่องกําหนดวันสําคัญทางศาสนา ณ วันที่ ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๐๑ ใหวัดตางๆ ทั่วราชอาณาจักรจัดงานวันอาสาฬหบูชาและทางราชการก็ไดสนับสนุนมติของคณะสงฆ โดยประกาศสํานักคณะรัฐมนตรี เรื่อง ระเบียบการชักธงชาติ (ฉบับที่ ๖) พ.ศ. ๒๕๐๑ ณ วันที่ ๒๓ กรกฎาคม ๒๕๐๑ อางถึงมติคณะรัฐมนตรีใหถือวันอาสาฬหบูชาเปนวันสําคัญทางราชการ เปนวันหยุดราชการวันหนึ่ง และใหชัก ธงชาติในวันดังกลาว
ดู ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร, ปฐมเทศนา