คำศัพท์ : ปริวาส

“อยูรอบ”, อยูครบ, อยูจบ, อยู ปรับตัวใหพรอม, อยูพอจนไดที่, บมตัว, อบ, หมกอยู 1. ในพระวินัย แปลกันมาวา “อยูกรรม” หรืออยูชดใช, เปนชื่อวุฏฐานวิธี (ระเบียบปฏิบัติสําหรับการออกจาก ครุกาบัติ) อยางหนึ่ง ซึ่งภิกษุผูตองอาบัติสังฆาทิเสสแลวปกปดไวจะตองประพฤติเปนการลงโทษตนเองชดใชให ครบเทาจํานวนวันที่ปดอาบัติกอนที่จะประพฤติมานัตอันเปนขั้นตอนปกติของ การออกจากอาบัติตอไป, ระหวางอยูปริวาสตองประพฤติวัตรตางๆ เชน งดใชสิทธิบางอยาง ลดฐานะของตน และประจานตัว เปนตน; ปริวาส มี ๓ อยาง คือ ปฏิจฉันนปริวาส สโมธานปริวาส และ สุทธันตปริวาส; มีปริวาสอีกอยาง หนึ่งสําหรับนักบวชนอกศาสนา จะตองประพฤติเปนการปรับตัวใหพรอมกอนที่จะบวชในพระธรรมวินัย เรียกวา ติตถิยปริวาส ซึ่งทานจัดเปน อปฏิจฉันนปริวาส (เมื่อเทียบกับติตถิยปริวาสนี้ บางทีเรียกปริวาสของภิกษุเพื่อออกจาก อาบัติสังฆาทิเสสขางตนนั้นวา “อาปตติปริวาส”); ดู ติตถิยปริวาส 2. ในคัมภีรชั้น อรรถกถาลงมา ทานนําคําวา “ปริวาส” ตามความหมายสามัญขางตนมาใชอธิบายธรรมเพื่อชวยใหเขาใจงายขึ้น ตั้งแตเรื่องพื้นๆ ไปจนถึงหลักธรรมที่ลึกซึ้ง เชน อาหารที่บริโภคเขาไปแลว มี ปริวาส คือการคางรวมกันอยูในทองจน ยอยเสร็จ, การอบเครื่องใชหรือที่อยูอาศัยดวยกลิ่นหอมของดอกไมเปนตน ก็เปนปริวาส, การเรียนมนตโดยอยูกับกิจกรรมที่เกี่ยวกับมนตนั้น เชน สาธยาย พิจารณา ทําความเขาใจจนจบรอบหรือ เขาถึง เรียกวามนตปริวาส, ในสมถภาวนา ผูเจริญฌาน จะกาวจากอุปจารสมาธิขึ้นสูปฐมฌาน หรือกาวจากฌานที่ต่ํากวาขึ้นสูฌานชั้นที่สูงขึ้นไป คือมีองคฌานชั้นที่สูงตอขึ้นไปนั้นปรากฏโดยอยูจบรอบอัปปนาสมาธิ ( หรือบมอัปปนาสมาธิจนไดที่) เรียกวาอัปปนาปริวาส, ในการเจริญวิปสสนา ผูปฏิบัติจะยังมรรคใหเกิดขึ้น โดยอยูจบรอบวิปสสนา (หรือบมวิปสสนาจนไดที่) เรียกวา วิปสสนาปริวาส, ในการทํางานของจิต ซึ่งดําเนินไปโดยจิตขึ้นสูวิถีและตกภวังค แลวขึ้นสูวิถีและตกภวังค เปนอยางนี้ตอเนื่องไปนั้นชวงเวลาที่จิตอยูในภวังคจนขึ้นสูวิถีอีก เรียกวาภวังคปริวาส (บุคคลทั้งหลายมีภวังคปริวาส หรือชวงพักภวังคนี้ ยาวหรือสั้น เร็วหรือชา ไม เหมือนกัน ผูที่มีภวังคปริวาสสั้นรวดเร็ว จะรับรูและคิดการตางๆ ไดแคลวคลอง รวดเร็ว จนดูเหมือนวาทําอะไรๆ ไดหลายอยางในเวลาเดียวกัน เชน พระพุทธเจาทรงมีภวังคปริวาสชั่ววิบแวบ แมจะมีผูทูลถามปญหาพรอมกันหลายคนก็ทรงทราบความไดทันทั้งหมดและทรงจัดลําดับคําตอบไดเหมาะจังหวะแกทุกคน)