คำศัพท์ : อังคีรส

“มีพระรัศมีเปล่งจากพระองค์”, พระนามอย่างหนึ่ง ในบรรดาพระนามมากมายที่เป็นกลางๆ ใช้แก่พระพุทธ เจ้าพระองค์ใดก็ได้, ที่ใช้แก่พระพุทธเจ้าพระองค์ปัจจุบัน พบในพระไตรปิฎกหลายแห่ง เช่น ในอาฏานาฏิยสูตร (ที.ปา.11/209/210) ที่สวดกันอยู่เป็นประจำว่า “องฺคีรสสฺส นมตฺถุ สกฺยปุตฺตสฺส สิรีมโต” หรืออย่างที่พระวังคีสะประพันธ์คาถาถวายพระสดุดี (สํ.ส.15/759/287, ขุ.เถร.26/401/437) ใช้คำว่า “พระอังคีรส มหามุนี”, แต่มีบันทึกในอรรถกถาบางแห่ง (เถร.อ.๒/๕๐/๑๙๑; อป.อ.๒/๓๕๐/๗๐) ซึ่งอ้างอิงเรื่องที่พระเจ้าสุทโธทนะส่งกาฬุทายีอำมาตย์ไปอาราธนาพระพุทธเจ้าเสด็จกรุงกบิลพัสดุ์ กาฬุทายีนั้นเมื่อไปเฝ้าพระพุทธเจ้า ได้ฟังธรรม บรรลุอรหัตตผล บวชแล้ว ต่อมา เมื่อพระพุทธเจ้ารับอาราธนาและออกเสด็จพุทธดำเนินมาเพื่อจะทรงเยี่ยมพระพุทธบิดา ครั้นมาในระหว่างทาง ท่านพระกาฬุทายีได้เดินทางล่วงหน้ามาแจ้งข่าว พระเจ้าสุทโธทนะ ทอดพระเนตรเห็นพระกาฬุทายีในเพศภิกษุ ทรงจำไม่ได้ ตรัสถามว่าท่านเป็นใคร พระกาฬุทายีจึงกล่าวตอบถวายพระพรว่า “อาตมภาพเป็นบุตรของพระพุทธเจ้า ผู้ทรงฝ่าไปได้ในสิ่งที่ใครๆ ไม่อาจทนไหว องค์พระอังคีรส ผู้คงที่ ไม่มีผู้ใดเปรียบปาน ดูกรมหาบพิตร พระองค์เป็นโยมบิดาแห่งพระบิดาของอาตมภาพ ดูกรท้าวศากยะโคดม พระองค์เป็นพระอัยกาของอาตมภาพ โดยธรรม” ในคำกล่าวของพระกาฬุทายีนี้ มีคำว่า “อังคีรส” ซึ่งพระอรรถกถาจารย์อธิบายว่า “คำว่า ‘อังคีรส’ แปลว่า ผู้สัมฤทธิ์พระคุณมีศีลเป็นต้น ที่ทำให้เป็นองค์เป็นอัน (หรือเป็นเนื้อเป็นตัว) แล้ว, อาจารย์อีกพวกหนึ่ง (อปเร) แปลว่า ‘ผู้มีพระรัศมีเปล่งฉายออกจากพระวรกายทุกส่วน’ แต่อาจารย์บางพวก (เกจิ) กล่าวว่า ‘พระพุทธบิดานั่นแหละ ได้ทรงเลือกเอาพระนาม ๒ อย่างนี้ คือ อังคีรส และสิทธัตถะ’” คำอธิบายนี้ บอกให้รู้ถึงมติอันหนึ่ง ซึ่งเป็นของเกจิอาจารย์ ที่บอกว่า ‘อังคีรส’ ก็เป็นพระนามส่วนพระองค์ของพระพุทธเจ้าพระองค์ปัจจุบัน เช่นเดียวกับ ‘สิทธัตถะ’
ดู พระพุทธเจ้า