คำศัพท์ : สงกรานต์

เทศกาลขึ้นปีใหม่อย่างเก่า; สงกรานต์ แปลว่า "ย้าย" คือ ดวงอาทิตย์ย้ายราศี วันเวลาที่พระอาทิตย์ย้ายจากราศีหนึ่ง และยกขึ้นสู่อีกราศีหนึ่ง มีทุกเดือน เรียกว่าสงกรานต์เดือน แต่วันที่พระอาทิตย์ยกขึ้นสู่ราศีเมษ คือในเดือนเมษายน เรียกเป็นพิเศษว่า "มหาสงกรานต์" คือย้ายครั้งใหญ่ เพราะเป็นวันย้ายเดือนที่ครบรอบปี คือย้ายจากปีเก่า ยกขึ้นสู่ปีใหม่ แต่บัดนี้เมื่อพูดถึงสงกรานต์ ก็หมายถึงมหาสงกรานต์

การถือเอาวันมหาสงกรานต์เป็นวันขึ้นปีใหม่นั้น เป็นคติจากอินเดียภาคเหนือ ซึ่งต่อจากเหมันต์ เขามีวสันต์ คือฤดูใบไม้ผลิ ที่คลายหรือหายหนาว คืนชีวิตใหม่ สดชื่น ร่าเริง สวยงาม

สงกรานต์ของไทย ตามปกติมี ๓ วัน คือ วันที่ ๑๓, ๑๔ และ ๑๕ เมษายน วันที่ ๑๓ คือวันต้น เป็น วันมหาสงกรานต์ (ทางเมืองเหนือเรียกว่าวันสังขารล่อง) เป็นวันขึ้นปีใหม่ วันที่ ๑๔ คือวันกลาง เป็น วันเนา (ทางเมืองเหนือเรียกว่า วันเน่า) คือ วันอยู่นิ่ง พักผ่อน อยู่บ้าน วันที่ ๑๕ คือวันท้ายเป็น วันเถลิงศก หรือพระยาวัน คือ วันขึ้นศักราชใหม่

ในปีใด พระอาทิตย์ยกขึ้นสู่ราศีเมษ ในเวลาเลยเที่ยงคืนไปแล้ว สงกรานต์ปีนั้นมี ๔ วัน คือ วันที่ ๑๓-๑๖ เมษายน โดยมีวันกลางระหว่างวันต้นและวันสุดท้าย เป็นวันเนา ๒ วัน

อนึ่ง ก่อนถึงวันสงกรานต์วันหนึ่ง คือวันที่ ๑๒ เมษายน เป็นวันเตรียมซื้อหาสิ่งของสำหรับทำบุญในวันมหาสงกรานต์ รวมทั้งเตรียมเสื้อผ้าใหม่ๆ ไว้แจก และทำขนมกวน เรียกว่า วันจ่าย

กิจกรรมต่างๆ ที่เป็นลักษณะพิเศษของวันสงกรานต์ นอกจากการทำบุญตักบาตรและการเล่นสนุกสนานต่างๆ แล้ว ก็ได้แก่ การก่อพระเจดีย์ทราย การปล่อยนกปล่อยปลา การบังสุกุลอัฐิ การรดน้ำดำหัว และสรงน้ำพระ