คำศัพท์ : จักกวัตติสูตร

ชื่อสูตรที่ ๓ แห่งทีฆนิกายปาฏิกวรรค พระสุตตันตปิฎก พระพุทธเจ้าตรัสสอนภิกษุทั้งหลายให้พึ่งตน คือพึ่งธรรม ด้วยการเจริญสติปัฏฐาน ๔ ซึ่งจะทำให้ได้ชื่อว่าเป็นผู้ดำเนินอยู่ในแดนของตนเองที่สืบมาแต่บิดา จะมีแต่ความดีงามเจริญขึ้น ไม่เปิดช่องให้แก่มาร เช่นเดียวกับพระเจ้าจักรพรรดิที่ทรงประพฤติตามหลักจักรวรรดิวัตรอันสืบกันมาแต่บรรพชนของพระองค์ย่อมทำให้จักรรัตนะบังเกิดขึ้นมาเอง

จักรวรรดิวัตร นั้น มีใจความว่า พระเจ้าจักรพรรดิทรงเป็นธรรมาธิปไตย ถือธรรมเป็นใหญ่ แล้วทรงปฏิบัติหน้าที่อันเป็นวัตร ๔ ข้อใหญ่ คือ ๑. จัดการคุ้มครองป้องกันโดยชอบธรรมแก่ชนทุกหมู่เหล่าในแผ่นดิน ตลอดไปถึงสัตว์ที่ควรสงวนพันธ์ุทั้งหลาย ๒. มิให้มีการอันอธรรมเกิดขึ้นในแผ่นดิน ๓. ปันทรัพย์เฉลี่ยให้แก่ผู้ไร้ทรัพย์ ๔. ปรึกษาสอบถามการดีชั่ว ข้อควรและไม่ควรประพฤติ กะสมณพราหมณ์ ผู้ประพฤติดี ปฏิบัติชอบ อยู่เสมอ; จักรวรรดิวัตร ๔ ข้อ อันมีความเป็นธรรมาธิปไตยเป็นประธานนี้ บางทีนับเป็น ๕ โดยจัดความเป็นธรรมาธิปไตย ถือธรรมเป็นใหญ่เป็นข้อ ๑. และการจัดการคุ้มครองป้องกันอันชอบธรรม เป็นข้อ ๒. นอกจากนั้น สมัยต่อมา อรรถกถาจัดแบ่งซอยออกไป และเพิ่มเข้ามาอีก รวมเป็น ๑๒ ข้อ เรียกว่า จักรวรรดิวัตร ๑๒; พระสูตรนี้ถือว่าเป็นคำสอนแสดงหลักวิวัฒนาการของสังคมตามแนวจริยธรรม กล่าวถึงหลักการปกครองและหลักความสัมพันธ์ระหว่างเศรษฐกิจกับจริยธรรม; เรื่อง พระศรีอารยเมตไตรย ก็มีต้นเค้ามาจากพระสูตรนี้
ดู จักรวรรดิวัตร ๑๒