คำศัพท์ :
โมคคัลลีบุตรติสสเถระพระมหาเถระผู้เป็นประธานในการสังคายนาครั้งที่ ๓ ซึ่งพระเจ้าอโศกมหาราชทรงเป็นองค์อุปถัมภก เมื่อ พ.ศ. ๒๓๕, หลังจากการสังคายนาเสร็จสิ้นแล้ว ท่านได้ส่งพระเถระ ๙ รูป รับมอบภาระไปประดิษฐานพระพุทธศาสนาในดินแดนต่างๆ (บัดนี้นิยมเรียกกันว่าส่งศาสนทูต ๙ สาย แต่ในเรื่องเดิมไม่ได้ใช้คำนี้) ดังความในอรรถกถา (วินย.อ.๑/๖๓) ว่า “ทราบมาว่า พระโมคคัลลีบุตรติสสเถระครั้นทำตติยสังคีตินี้แล้ว ได้ดำริอย่างนี้
ว่า ‘ในอนาคต พระศาสนาจะพึงตั้งมั่นอยู่ด้วยดี ณ ที่ไหนหนอแล?’ ลำดับนั้นเมื่อท่านใคร่ครวญอยู่ ก็ได้มีความคิดดังนี้ว่า ‘พระศาสนาจักตั้งมั่นอยู่ด้วยดีในปัจจันติมชนบททั้งหลาย’ ท่านจึงมอบภาระแก่ภิกษุเหล่านั้น แล้วส่งภิกษุเหล่านั้นๆ ไปในถิ่นนั้นๆ คือ
๑. พระมัชฌันติกเถระ ไปยังรัฐกัสมีรคันธาระ โดยสั่งว่า “ท่านไปยังรัฐนั่นแล้วจงประดิษฐานพระศาสนาที่นั่น”
๒. พระมหาเทวเถระ ไปยังมหิสกมณฑลโดยสั่งอย่างนั้นเหมือนกัน
๓. พระรักขิตเถระ ไปยังวนวาสีชนบท
๔. พระโยนกธรรมรักขิตเถระ ไปยังอปรันตกชนบท
๕. พระมหาธรรมรักขิตเถระ ไปยังมหารัฐชนบท
๖. พระมหารักขิตเถระ ไปยังแดนโยนก
๗. พระมัชฌิมเถระ ไปยังถิ่นแดนอันเป็นส่วนแห่งหิมวันตประเทศ.
๘. พระโสณเถระ และพระอุตตรเถระไปยังสุวรรณภูมิ
๙. พระมหินทเถระ ผู้เป็นสัทธิวิหาริกของตน พร้อมด้วยพระอิฏฏิยเถระ พระอุตติยเถระ พระสัมพลเถระ พระภัททสาลเถระ ไปยังตัมพปัณณิทวีป โดยสั่งว่า “พวกท่านไปยังตัมพปัณณิทวีปแล้วจงประดิษฐานพระศาสนาในเกาะนั่น”
พระเถระแม้ทั้งหมด เมื่อจะไปยังทิสาภาคนั้นๆ ตระหนักอยู่ว่า “ในปัจจันติมชนบททั้งหลาย คณะพระภิกษุปัญจวรรค จึงพอที่จะทำอุปสมบทกรรมได้” ดังนี้ จึงได้ไปกันรวมทั้งตนเป็นคณะละ ๕”
ดู สังคายนา