คำศัพท์ : ฌาน ๒

ฌานนั้น ตามปกติเปนเรื่องของ สมถะ ซึ่งมีสมาธิเปนองคธรรมหลัก แต ในบางกรณีมีการนํามาใชแสดงความ หมายดานวิปสสนาดวย โดยแปลวา เพง พินิจ หรือคิดพิจารณา จนถึงเผากิเลส เผาอวิชชา ญาณก็เปนฌาน (ดู ขุ.ปฏิ.31/483/368) ดังที่ในอรรถกถาบางแหงแบง เปน ฌาน ๒ คือ ๑. อารัมมณูปนิชฌาน การเพงอารมณ ตามแบบสมถะ ไดแก ฌานสมาบัตินั่นเอง ๒. ลักขณูปนิชฌาน การเพงพินิจลักษณะ ตามแบบวิปสสนา ไดแกพิจารณาใหเห็นไตรลักษณ คือ วิปสสนานั่นเอง, จนกระทั่งแมแตมรรค ผล ก็เรียกวาฌานได เพราะแปลวาเผา กิเลสบาง เพงลักษณะที่เปนสุญญตา ของนิพพานบาง (ดู องฺ.อ.๑/๕๓๖; ปฏิสํ.อ. ๒๒๑; สงฺคณี อ.๒๗๓)