คำศัพท์ : สามัญลักษณะ

ลักษณะที่เป็นสามัญ คือร่วมกันหรือเสมอกัน, ลักษณะร่วม, ตรงข้ามกับ ปัจจัตตลักษณะ (ลักษณะเฉพาะตัว) เช่น ความชื่นรื่นฉ่ำ เป็นลักษณะเฉพาะตัวของ สุข ความบีบคั้นเป็นลักษณะเฉพาะตัวของ ทุกข์ แต่ทั้งสุขและทุกข์ เป็นเวทนา และในฐานะที่เป็นเวทนา จึงมีลักษณะร่วมกัน คือ มีสภาพเสพรู้สึก, กว้างออกไปอีก สภาพเสพรู้สึก เป็นลักษณะเฉพาะตัวของเวทนา สภาพจำได้หมายรู้ เป็นลักษณะเฉพาะตัวของ สัญญา แต่ทั้งเวทนาและสัญญา เป็นสังขตธรรม และในฐานะที่เป็นสังขตธรรม จึงมีลักษณะร่วมกัน คือ เกิดมีแล้วก็ดับลับหายไม่เที่ยง ฯลฯ, พึงทราบ ปัจจัตตลักษณะ และ สามัญลักษณะโดยเทียบเคียง และขยายออกไปๆ อย่างนี้

สามัญลักษณะ ที่กล่าวถึงบ่อยและรู้จักกันมาก ได้แก่ สามัญลักษณะ ที่กว้างขวางครอบคลุม ๓ อย่าง ซึ่งมักมาด้วยกันเป็นชุด และนิยมเรียกว่า ไตรลักษณ์ กล่าวคือ ๑. อนิจจตา (ความไม่เที่ยง) เป็น สามัญลักษณะ ของสรรพสังขาร คือสังขตธรรมทั้งปวง ๒. ทุกขตา (ความคงอยู่มิได้) เป็น สามัญลักษณะ ของสรรพสังขาร คือสังขตธรรมทั้งปวง ๓. อนัตตตา (ความเป็นสภาวะมิใช่ตน) เป็น สามัญลักษณะ ของสรรพธรรม คือธรรมทั้งปวงทั้งสังขตธรรมและอสังขตธรรม

กล่าวอีกสำนวนหนึ่งว่า ทุกอย่างที่เป็นสังขตะ เป็นสังขาร ล้วนไม่เที่ยงเสมอเหมือนกันทั้งหมด, ทุกอย่างที่เป็นสังขตะ เป็นสังขาร ล้วนคงทนอยู่มิได้เสมอเหมือนกันทั้งหมด, ทุกอย่างที่เป็นธรรม ทั้งสังขตะคือสังขาร และอสังขตะคือวิสังขาร ล้วนไม่เป็นอัตตา มิใช่ตนเสมอกันทั้งสิ้น

ทั้งนี้ โดยประมวลขั้นสุดท้าย ในบรรดาธรรมทั้งหมดทั้งสิ้นนั้น สังขตธรรม คือสังขารทั้งปวง มี สามัญลักษณะ ครบทั้ง ๓ อย่าง คือ ทั้งอนิจจตา ทุกขตา และอนัตตตา แต่เมื่อรวมอสังขตธรรมคือ วิสังขารด้วยเป็นสรรพธรรมแล้ว มี สามัญลักษณะ เพียงอย่างเดียว เฉพาะอนัตตตา

พึงทราบว่า ไตรลักษณะ ก็ดี สามัญลักษณะ ก็ดี (รวมทั้ง ปัจจัตตลักษณะ) เป็นคำที่เกิดมีและใช้ในชั้นอรรถกถาลงมา

ส่วนในพระไตรปิฎก ลักษณะ ๓ อย่างนี้ ปรากฏในพุทธพจน์ว่าด้วยธรรมนิยาม ๓ (ธมฺมนิยามตา) คือ

ธมฺมนิยามตา ที่ ๑: สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา

ธมฺมนิยามตา ที่ ๒: สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา

ธมฺมนิยามตา ที่ ๓: สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา

สามัญลักษณะ นี้
ดู ไตรลักษณ์, ธรรมนิยาม

คู่กับ ปัจจัตตลักษณะ