คำศัพท์ : อริยสัจจ์ ๔

อริยสัจจ 4 (ความจริงอันประเสริฐ, ความจริงของพระอริยะ, ความจริงที่ทําใหผูเขา ถึงกลายเปนอริยะ — Ariyasacca: The Four Noble Truths)
1.ทุกข (ความทุกข, สภาพที่ทนไดยาก, สภาวะที่บีบคั้น ขัดแยง บกพรอง ขาดแกนสารและ ความเที่ยงแท ไมใหความพึงพอใจแทจริง, ไดแก ชาติ ชรา มรณะ การประจวบกับสิ่งอันไมเปนที่รักการพลัดพรากจากสิ่งที่รัก ความปรารถนาไมสมหวัง โดยยอวา อุปาทานขันธ 5 เปนทุกข — Dukkha: suffering; unsatisfactoriness)
2.ทุกขสมุทัย (เหตุเกิดแหงทุกข, สาเหตุใหทุกขเกิด ไดแก ตัณหา 3 คือ กามตัณหา ภวตัณหา และ วิภวตัณหา — Dukkha-samudaya: the cause of suffering; origin of suffering)
3.ทุกขนิโรธ (ความดับทุกข ไดแก ภาวะที่ตัณหาดับสิ้นไป, ภาวะที่เขาถึงเมื่อกําจัดอวิชชา สํารอกตัณหาสิ้นแลว ไมถูกยอม ไมติดของ หลุดพน สงบ ปลอดโปรง เปนอิสระ คือ นิพพาน — Dukkha-nirodha: the cessation of suffering; extinction of suffering)
4.ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา (ปฏิปทาที่นําไปสูความดับแหงทุกข, ขอปฏิบัติใหถึงความดับ ทุกข ไดแก อริยอัฏฐังคิกมรรค หรือเรียกอีกอยางหนึ่งวา มัชฌิมาปฏิปทา แปลวา “ทางสายกลาง” มรรคมีองค 8 นี้ สรุปลงในไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปญญา — Dukkha-nirodha- gàminã pañipadà: the path leading to the cessation of suffering)

อริยสัจจ 4 นี้ เรียกกันสั้นๆ วา ทุกข สมุทัย นิโรธ มรรค (Dukkha, Samudaya, Nirodha, Magga); การแสดงอริยสัจจ 4 นี้ มีชื่อเรียกอีกอยางหนึ่งวา สามุกกังสิกาธรรมเทศนา (เชน องฺ. อฏก.23/102/190) แปลตามอรรถกถาวา พระธรรมเทศนาที่พระพุทธเจาทรงหยิบยกขึ้นถือเอาไว ดวยพระองคเอง คือ ทรงเห็นดวยพระสยัมภูญาณ (=ตรัสรูเอง) ไมสาธารณะแกผูอื่น (แตตามที่ อธิบายกันมา มักแปลวา “พระธรรมเทศนาที่พระพุทธเจาทรงยกขึ้นแสดงเอง โดยไมตองปรารภ คําถามหรือการทูลขอรองของผูฟง อยางการแสดงธรรมเรื่องอื่นๆ”; ความจริงจะแปลวา “พระธรรมเทศนาขั้นสุดยอด” ก็ได ซึ่งสมกับเปนเรื่องที่ทรงแสดงทายสุดตอจาก อนุปุพพิกถา 5 คํา แปลอยางหลังนี้ พึงเทียบ องฺ.ทสก.24/95/208)

ดู [216]ขันธ 5 ; [74]ตัณหา 3 ; [293]มรรคมีองค์ 8 ; [124]สิกขา 3 .