คำศัพท์ : สติปัฏฐาน ๔

สติปฏฐาน 4 (ที่ตั้งของสติ, การตั้งสติกําหนดพิจารณาสิ่งทั้งหลายใหรูเห็นตามความ เปนจริง คือ ตามที่สิ่งนั้นๆ มันเปนของมัน — Satipaññhàna: foundations of mindfulness)
1.กายานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกําหนดพิจารณากาย ใหรูเห็นตามเปนจริงวา เปน แตเพียงกาย ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Kàyànupassanà~ : contemplation of the body; mindfulness as regards the body) ทานจําแนกวิธีปฏิบัติไวหลายอยาง คือ อานาปานสติ กําหนดลมหายใจ 1 อิริยาบถ กําหนดรูทันอิริยาบถ 1 สัมปชัญญะ สราง สัมปชัญญะในการกระทําความเคลื่อนไหวทุกอยาง 1 ปฏิกูลมนสิการ พิจารณาสวนประกอบอัน ไมสะอาดทั้งหลายที่ประชุมเขาเปนรางกายนี้ 1 ธาตุมนสิการ พิจารณาเห็นรางกายของตนโดยสัก วาเปนธาตุแตละอยางๆ 1 นวสีวถิกา พิจารณาซากศพในสภาพตางๆ อันแปลกกันไปใน 9 ระยะเวลา ใหเห็นคติธรรมดาของรางกาย ของผูอื่นเชนใด ของตนก็จักเปนเชนนั้น 1
2.เวทนานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกําหนดพิจารณาเวทนา ใหรูเห็นตามเปนจริงวา เปนแตเพียงเวทนา ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Vedanànupassanà~ : contemplation of feelings; mindfulness as regards feelings) คือ มีสติอยูพรอมดวยความรูชัดเวทนาอันเปน สุขก็ดี ทุกขก็ดี เฉยๆ ก็ดี ทั้งที่เปนสามิส และเปนนิรามิสตามที่เปนไปอยูในขณะนั้นๆ
3.จิตตานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกําหนดพิจารณาจิต ใหรูเห็นตามเปนจริงวา เปนแต เพียงจิต ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Cittànupassanà~ : contemplation of mind; mindfulness as regards mental conditions) คือ มีสติอยูพรอมดวยความรูชัดจิตของตนที่ มีราคะ ไมมีราคะ มีโทสะ ไมมีโทสะ มีโมหะ ไมมีโมหะ เศราหมองหรือผองแผว ฟุงซานหรือเปน สมาธิ ฯลฯ อยางไรๆ ตามที่เปนไปอยูในขณะนั้นๆ
4.ธัมมานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกําหนดพิจารณาธรรม ใหรูเห็นตามเปนจริงวา เปนแต เพียงธรรม ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Dhammànupassanà~ : contemplation of mindobjects; mindfulness as regards ideas) คือ มีสติอยูพรอมดวยความรูชัดธรรมทั้งหลาย ไดแก นิวรณ 5 ขันธ 5 อายตนะ 12 โพชฌงค 7 อริยสัจจ 4 วาคืออะไร เปนอยางไร มีในตน หรือไม เกิดขึ้น เจริญบริบูรณ และดับไปไดอยางไร เปนตน ตามที่เปนจริงของมันอยางนั้นๆ.