คำศัพท์ : ภาวนา ๓

ภาวนา 3 (การเจริญ หมายถึงการเจริญกรรมฐานหรือฝกสมาธิขั้นตางๆ — Bhàvanà: stages of meditation)
1.บริกรรมภาวนา (ภาวนาขั้นบริกรรม, ฝกสมาธิขั้นตระเตรียม ไดแกการถือเอานิมิตในสิ่งที่ กําหนดเปนอารมณกรรมฐาน เชน เพงดวงกสิณ หรือนึกถึงพุทธคุณเปนอารมณวาอยูในใจ เปนตน กลาวสั้นๆ คือ การกําหนดบริกรรมนิมิตนั่นเอง — Parikamma-bhàvanà: preliminary stage of meditation) ไดในกรรมฐานทั้ง 40
2.อุปจารภาวนา (ภาวนาขั้นจวนเจียน, ฝกสมาธิขั้นเปนอุปจาร ไดแก เจริญกรรมฐานตอไป ถึงขณะที่ปฏิภาคนิมิตเกิดขึ้นในกรรมฐานที่เพงวัตถุก็ดี นิวรณสงบไปในกรรมฐานประเภทนึก เปนอารมณก็ดี นับแตขณะนั้นไปจัดเปนอุปจารภาวนา — Upacàra-bhàvanà: proximate stage of meditation) ขั้นนี้เปน กามาวจรสมาธิ ไดในกรรมฐานทั้ง 40; อุปจารภาวนา สิ้นสุด แคโคตรภูขณะ ในฌานชวนะ
3.อัปปนาภาวนา (ภาวนาขั้นแนวแน, ฝกสมาธิขั้นเปนอัปปนา ไดแก เสพปฏิภาคนิมิตที่เกิด ขึ้นแลวนั้นสม่ําเสมอดวยอุปจารสมาธิ จนบรรลุปฐมฌาน คือ ถัดจากโคตรภูขณะในฌานชวนะ เปนตนไป ตอแตนั้นเปนอัปปนาภาวนา — Appanà-bhàvanà: concentrative or attainment stage of meditation) ขั้นนี้เปน รูปาวจรสมาธิ ไดเฉพาะในกรรมฐาน 30 คือ หัก อนุสสติ 8 ขางตน ปฏิกูลสัญญา 1 และ จตุธาตุววัตถาน 1 ออกเสีย คงเหลือ อสุภะ 10 และ กายคตาสติ 1 (ไดถึงปฐมฌาน) อัปปมัญญา 3 ขอตน (ได้ถึงจตุตถฌาน) อัปปมัญญาขอทายคือ อุเบกขา 1 กสิณ 10 และอานาปานสติ 1 (ได้ถึงปัญจมฌาน) อรูป 4 (ได้อรูปฌาน)

ดู [87]นิมิต 3.