คำศัพท์ : โพธิปักขิยธรรม ๓๗

โพธิปกขิยธรรม 37 (ธรรมอันเปนฝกฝายแหงความตรัสรู คือ เกื้อกูลแกการ ตรัสรู, ธรรมที่เกื้อหนุนแกอริยมรรค — Bodhipakkhiya-dhamma: virtues partaking of enlightenment; qualities contributing to or constituting enlightenment; enlightenment states)
1.สติปฏฐาน 4 ดู [182]
2.สัมมัปปธาน 4 ดู [156]
3.อิทธิบาท 4 ดู [213]
4.อินทรีย 5 ดู [258]
5.พละ 5 ดู [228]
6.โพชฌงค 7 ดู [281]
7.มรรคมีองค 8 ดู [293]

โพธิปกขิยธรรมนี้ ตามที่ทั่วไปในพระไตรปฎก ตรัสไวเพียงเปนคํารวมๆ โดยไมไดระบุชื่อองค ธรรม นอกจากในสังยุตตนิกายแหงพระสุตตันตปฎก ที่มีพุทธพจนตรัสระบุไววา ไดแก อินทรีย 5 (สํ.ม.19/1024/301; สํ.ม.19/1041-1043/305; สํ.ม.19/1071-1081/313-315) และในคัมภีรวิภังคแหงพระอภิธรรมปฎก ซึ่งไข ความวา โพธิปกขิยธรรม ไดแก โพชฌงค 7 (อภิ.วิ.35/611/336)

ธรรมชุดนี้ เมื่อตรัสระบุชื่อทั้งชุดในพระสูตร ทรงเรียกวาเปน อภิญญาเทสิตธรรม เชน ที. ม.10/107/141; ที.ปา.11/108/140; ม.อุ. 14/54/51) คือเปน อภิญญาเทสิตธรรม 37 และในพระอภิธรรม ทานแสดงไววาธรรม 37 ประการนี้เปน สัทธรรม

นอกจากนี้ ธรรม 37 ประการชุดนี้ยังไดชื่อวาเปน สันติบท คือ ธรรมที่เปนไปเพื่อการ บรรลุสันติ (รวมทั้งเปน อมตบท และ นิพพานบท เปนตน—ขุ.ม.29/701/414; ขุ.จู.30/391/188) และเปน เสรีธรรม หรือ ธรรมเสรี (ขุ.จู.30/681/340; ขุ.จู.30/684/342)

ในพระวินัยปฎก ทานแสดงธรรม 37 ประการนี้ไวเปนคําจํากัดความของคําวา มรรคภาวนา ( ดู วินย.1/236/175; วินย.2/308/212)

ตอมา ในคัมภีรชั้นอรรถกถา รวมถึงวิสุทธิมัคค จึงระบุและแจกแจงไวชัดเจนวา โพธิปกขิยธรรม 37 ประการ ไดแกธรรมเหลานี้ ( ดู องฺ.อ.1/77; อิติ.อ.287; ปฏิสํ.อ.2/95, 196, 261; วิสุทฺธิ.3/328)