คำศัพท์ : ญาณ ๓

ญาณ 3² (ความหยั่งรู, ปรีชาหยั่งรู — ¥àõa: insight; knowledge)
1.สัจจญาณ (หยั่งรูสัจจะ คือ ความหยั่งรูอริยสัจจ 4 แตละอยางตามที่เปนๆ วา นี้ทุกข นี้ ทุกขสมุทัย นี้ทุกขนิโรธ นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา — Sacca-¤àõa: knowledge of the Truths as they are)
2.กิจจญาณ (หยั่งรูกิจ คือ ความหยั่งรูกิจอันจะตองทําในอริยสัจจ 4 แตละอยางวา ทุกขควร กําหนดรู ทุกขสมุทัยควรละเสีย เปนตน — Kicca-¤àõa: knowledge of the functions with regard to the respective Four Noble Truths)
3.กตญาณ (หยั่งรูการอันทําแลว คือ ความหยั่งรูวากิจอันจะตองทําในอริยสัจจ 4 แตละอยาง นั้นไดทําเสร็จแลว — Kata-¤àõa: knowledge of what has been done with regard to the respective Four Noble Truths)

ญาณ 3 ในหมวดนี้ เนื่องดวยอริยสัจจ 4 โดยเฉพาะ เรียกชื่อเต็มตามที่มาวา ญาณ-ทัสสนะ อันมีปริวัฏฏ 3 (ญาณทัสสนะมีรอบ 3 หรือ ความหยั่งรูหยั่งเห็นครบ 3 รอบ — thricerevolved knowledge and insight) หรือปริวัฏฏ 3 แหงญาณทัสสนะ (the three aspects of intuitive knowledge regarding the Four Noble Truths)

ปริวัฏฏ หรือวนรอบ 3 นี้ เปนไปในอริยสัจจทั้ง 4 รวมเปน 12 ญาณทัสสนะนั้น จึงไดชื่อวามี อาการ 12 (twelvefold intuitive insight หรือ knowing and seeing under twelve modes)

พระผูมีพระภาคทรงมีญาณทัสสนะตามเปนจริงในอริยสัจจ 4 ครบวนรอบ 3 มีอาการ 12 (ติปริวฏฏํทฺ วาทสาการ ํ ยถาภูต ํ าณทส ฺ สนํ) อยางนี้แลว จึงปฏิญาณพระองคไดวาทรงบรรลุ อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณแลว. ดู [205] กิจในอริยสัจจ 4.