คำศัพท์ : จิตตานุปัสสนา

การมีสติทันโดยรู้ชัดจิตตามสภาพที่มันเป็นอยู่ เช่น จิตมีราคะ ก็รู้ชัดว่าจิตมีราคะ จิตมีโทสะ ก็รู้ชัดว่าจิตมีโทสะ จิตมีโมหะ ก็รู้ชัดว่าจิตมีโมหะ จิตปราศราคะ โทสะ โมหะ ก็รู้ชัดว่า จิตปราศราคะ โทสะ โมหะ จิตห่อเหี่ยว ก็รู้ว่าจิตห่อเหี่ยว จิตฟุ้งซ่าน ก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน จิตเป็นมหรคต ก็รู้ว่าจิตเป็นมหรคต จิตไม่เป็นมหรคต ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นมหรคต จิตยังมีจิตอื่นเหนือ ก็รู้ว่าจิตมีจิตอื่นเหนือ จิตเป็นอนุตระ ก็รู้ว่าจิตเป็นอนุตระ จิตเป็นสมาธิ ก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ จิตไม่เป็นสมาธิ ก็รู้ว่าจิตไม่เป็นสมาธิ จิตหลุดพ้น ก็รู้ว่าจิตหลุดพ้น จิตไม่หลุดพ้น ก็รู้ว่าจิตไม่หลุดพ้น มองเห็นความก่อเกิดขึ้นมาและความเสื่อมสลายไปในจิต ตระหนักต่อจิตสภาวะที่มีอยู่ แค่รู้เท่าสติทัน ไม่ติดอิง ไม่ยึดเอา; (ตามแบบเรียนว่า: สติกำหนดพิจารณาใจที่เศร้าหมอง หรือผ่องแล้ว เป็นอารมณ์ว่าใจนี้ก็สักว่าใจ ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา เรียกจิตตานุปัสสนา); (ข้อ ๓ ใน สติปัฏฐาน ๔)